Nasza historia z DOLNEGO ŚLĄSKA, POLSKA

W Polsce Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej Państwowy Instytut Badawczy wraz z partnerami stowarzyszonymi: Instytutem Rozwoju Terytorialnego i Państwowym Gospodarstwem Wodnym Wodami Polskimi Regionalnym Zarządem Gospodarki Wodnej we Wrocławiu wspiera projekt RAINMAN w zakresie metodologii opracowywania map zagrożeń, analizy dobrych praktyk mających na celu zmniejszenie strat wywołanych deszczem nawalnym oraz opracowania katalogu dobrych praktyk, jak również planów działań w dziedzinie planowania przestrzennego. Opracowano pakiety lekcji do wykorzystania na szkolnych warsztatach, których stosowalność poprzedzona została badaniem terytorialnym w kilku zainteresowanych szkołach. Ponadto, na szczeblu lokalnym, regionalnym i międzynarodowym, realizowana jest współpraca na rzecz podnoszenia świadomości na temat zmian klimatu i zjawisk ekstremalnych, ze szczególnym naciskiem na opady nawalne.

LOKALIZACJE

PRZEGLĄD

Działania:

  • Ocena i mapowanie
  • Informowanie o ryzyku (Dolny Śląsk)
  • Identyfikacja środków redukcji ryzyka (Dolny Śląsk)

Zagospodarowanie terenu:

  • Tereny miejskie, wiejskie, rolnicze (Dolny Śląsk)
  • wiejskie – podmiejskie (Powiat zgorzelecki)
  • wiejskie (Zlewnia Czerwonej Wody)

Ukształtowanie terenu:

  • Pagórkowaty, nizinne

DOLNY ŚLĄSK

Dolny Śląsk jest północno-zachodnią częścią historycznego i geograficznego regionu Śląska, położoną w dorzeczu środkowej Odry, z historyczną stolicą we Wrocławiu. Powierzchnia regionu wynosi 19 946 km2, a liczba mieszkańców to 2 908 457. Zróżnicowanie wysokościowe Dolnego Śląska wynosi od 69 do 1 603 m n.p.m.. Północną częścią obszaru zajmują niziny, około 75% regionu, ku południu obszar nizin przekształca się w wyżyny (Przedgórze Sudeckie), zaś na południu obszaru znajduje się fragment pasm górskich Sudetów z najwyższym szczytem Śnieżką. Zagrożenia naturalne dotykające region Dolnego Śląska są typowe dla regionów o umiarkowanych szerokościach geograficznych, są to: fale upałów, fale zimna, burza, susza, powódź, silny wiatr i ulewny deszcz.

Dane historyczne opracowane w ramach projektu KLIMAT potwierdziły dużą liczbę incydentów wywołanych ulewnymi opadami deszczu, które wystąpiły w województwie dolnośląskim w latach 1971-2010 (http://klimat.imgw.pl/).

Działania w obszarze pilotażowym ukierunkowane są na rozwój trzech narzędzi: ocena i mapowanie (narzędzie 1), informowanie o ryzyku (narzędzie 2) oraz działania ograniczające ryzyko (narzędzie 3). W ramach narzędzia 1 opracowane zostały mapy zagrożeń (analizy zostały szczegółowo opisane i przeprowadzone w dwóch lokalizacjach: powiecie zgorzeleckim oraz w zlewni Czerwonej Wody). W ramach narzędzia 2 opracowany został pakiet lekcji do wykorzystania na warsztatach dla uczniów. Pakiet został przetestowany w kilku zainteresowanych szkołach na terenie Dolnego Śląska. W ramach narzędzia 3 zaprezentowane zostały dobre praktyki zmniejszania ryzyka szkód wywołanych deszczem nawalnym wraz z koncepcją retencji. Przygotowane zostały również: katalog działań prowadzonych i testowanych we wszystkich obszarach pilotażowych, a także plan działań w zakresie planowania przestrzennego.

Narzędzie 1: Ocena i mapowanie

Ocena i mapowanie: w ramach tego narzędzia analizy koncentrowały się na opracowaniu: mapy zagrożenia powodziowego i podatności na zagrożenie powodziowe, a także mapy obszarów o glebie podatnej na erozję wodną. Analizy były podstawą do wskazania obszarów zagrożonych. Wszystkie działania podjęte w ramach tego narzędzia zostały szczegółowo opisane i przeprowadzone w dwóch lokalizacjach: w powiecie zgorzeleckim oraz w zlewni Czerwonej Wody.

Narzędzie 2: Świadomość ryzyka i komunikacja

Podjęto działania mające na celu podnoszenie świadomości poprzez przygotowanie dla dzieci w wieku szkolnym lekcji na temat zjawiska intensywnych opadów deszczu i sposobów radzenia sobie z ryzykiem z nim związanym. Lekcje zostały przeprowadzone w szkołach z obszaru pilotażowego.

Pakiet szkoleniowy do nauczania dzieci w wieku szkolnym na temat ulewnego deszczu składa się z:

  1. Lekcji 1 – Ocena ryzyka ulewnego deszczu (prezentacja i instruktaż);
  2. Lekcji 2 – Metody radzenia sobie z powodzią spowodowaną przez opady nawalne (prezentacja i instrukcje nauczania);
  3. Gry planszowej;
  4. Kwestionariusza.

Cykl (lekcja 1 + 2) składający się z proponowanego pakietu edukacyjnego dotyczy problemów zmian klimatu oraz ryzyka jednego z najbardziej ekstremalnych zjawisk pogodowych – powodzi, w tym wywołanych opadem nawalnym. Uczestnicy mają możliwość poznania: podstawowych informacji i bieżących wyników związanych ze zjawiskami pogodowymi (trendami), które wskazują na zmiany klimatu, możliwymi konsekwencjami ekstremalnych zdarzeń pogodowych, metodami oceny ryzyka związanego z powodziami spowodowanymi ulewnym deszczem, metodami reagowania i zapobiegania potencjalnym skutkom powodzi (w zakresie strat materialnych w sektorze prywatnym i publicznym, możliwych obrażeń, a nawet śmierci). Nawiązanie do wyników projektu RAINMAM może zachęcić odbiorców do korzystania z Rainman Toolbox (jako źródła informacji zwiększających świadomość, jak radzić sobie z ryzykiem opadów nawalnych). Przygotowane materiały uzupełniające, tj. gra planszowa i baner, mają na celu rozpowszechnianie idei Rainman Toolbox i utrwalanie podstawowej wiedzy związanej z problemem ekstremalnych zdarzeń pogodowych, odpowiadając na pytania zawarte w kartach gry planszowej. Pytania na kartach odnoszą się do tematu obu lekcji. Najważniejsze jest uświadomienie uczestnikom, że problemu opadów nawalnych nie można pominąć i że można podjąć różne środki, aby zapobiec ich negatywnym skutkom.

Ponadto wszelka współpraca na rzecz podnoszenia świadomości w zakresie zmian klimatu i ekstremalnych zjawisk, ze szczególnym naciskiem na ulewne deszcze, odbywała się zarówno na szczeblu lokalnym, regionalnym jak i międzynarodowym.

Narzędzie 3: Działania redukujące ryzyko

W ramach tego narzędzia zidentyfikowano liczne przykłady dobrych praktyk, pozwalających na zatrzymanie wody deszczowej, które zawarte zostały w katalogu działań. Przedstawiono szereg rozwiązań dotyczących sposobów radzenia sobie z ekstremalnymi zjawiskami pogodowymi, np. plany adaptacyjne dla dużych miast, co jest spójne z polityką UE – jako przykład wybrane zostały miasta z Dolnego Śląska. Również zaprezentowane zostały możliwości zwiększenia niewystarczającego poziomu retencji, czy tez sposoby wykorzystania nadmiernej ilości wody opadowej. Przedstawiono również rozwiązanie strukturalnej, jakim jest „geokompozyt absorbujący wodę (WAG)”. Rozwiązanie to pozwala na utrzymanie roślin w dobrym stanie podczas ekstremalnych zdarzeń meteorologicznych (jak susza czy ulewny deszcz). Innym rozwiązaniem prezentowanym w ramach działań redukujących ryzyko jest katalog dobrych praktyk zatytułowany „Dobre praktyki zarządzania ryzykiem opadów nawalnych opracowane na podstawie doświadczeń regionów pilotażowych w Europie Środkowej”, który opisuje osiągnięcia i wdrożenia partnerów projektu Rainman w regionach pilotażowych. Katalog dobrych praktyk będzie rozpowszechniany wśród interesariuszy i decydentów z obszaru pilotażowego Dolnego Śląska.

Plan działań opracowany w ramach narzędzia 2 w celu wdrożenia środków nietechnicznych (takich jak użytkowanie gruntów, retencja) jest jedną z możliwości ograniczenia skutków zdarzeń ekstremalnych. Zalecenia dla planistów przestrzennych i użytkowników końcowych dotyczące ustalania priorytetów działań jako podstawy optymalizacji strategii użytkowania gruntów i ochrony przeciwpowodziowej mogą być ważnym elementem w rozwoju strategii regionalnej danego obszaru narażonego na ekstremalne zjawiska.

Lower_Silesia_map
Lower_Silesia_Questionnaire
Lower_Silesia_board_game
Lower_Silesia_bag
Poprzednie
Następne

PRZEGLĄDAJ NASZE HISTORIE

POWIAT ZGORZELECKI

Powiat zgorzelecki położony jest w południowo-zachodniej części Dolnego Śląska, przy granicy Polski z Niemcami biegnącej wzdłuż rzeki Nysy Łużyckiej, natomiast w południowej części powiat graniczy z Republiką Czeską. Największa część powiatu zgorzeleckiego znajduje się w dorzeczu Nysy Łużyckiej. Powierzchnia powiatu wynosi 839 km2, zamieszkuje go około 91 000 mieszkańców. Największe miasta to Zgorzelec (z liczbą mieszkańców 31 089), Bogatynia (17 984).

W strukturze użytkowania terenu największą powierzchnię zajmują lasy – około 49%, tereny rolnicze – 39,5%, tereny miejskie – 6,1%. Wysokość terenu w powiecie waha się od 30 do 620 m n.p.m.

Powiat zgorzelecki znajduje się na terenie Niziny Śląsko-Łużyckiej (część północna) i Pogórza Zachodniosudeckiego (część południowa). W części południowej znajdują się złoża węgla brunatnego wydobywane w kopalni odkrywkowej.

Deszcze nawalne wywołujące gwałtowne powodzie są jednym z głównych zagrożeń naturalnych powiatu zgorzeleckiego.

W ostatnich latach poważne, nadzwyczajne zdarzenie z intensywnym opadem w dniach 6-7 sierpnia 2010 r. wywołało gwałtowne powodzie w zlewni Nysy Łużyckiej. Opady nawalne zainicjowały gwałtowny spływ powierzchniowy i spowodowały zniszczenie zapory na zbiorniku Niedów zbudowanym na rzece Witce (dopływ Nysy Łużyckiej). Lokalnie opad o najwyższej intensywności osiągnął prawie 60 mm/h. Straty materialne przekroczyły 225 mln zł tylko w gminie Bogatynia.

Także wieczorem 29 lipca 2013 r. powiat zgorzelecki został dotknięty burzami i obfitymi opadami deszczu. Stacja meteorologiczna w Bogatyni zarejestrowała łącznie 40 mm (40 litrów na m2) opadu deszczu w ciągu godziny. W całym powiecie straż pożarna musiała stawić czoła lokalnym powodziom. Wiele piwnic, dziedzińców, garaży i ulic zostało zalanych.

Lokalne warunki fizyczno-geograficzne i zagospodarowanie terenu zlewni przyczyniają się do rozwoju gwałtownych powodzi. W celu identyfikacji małych zlewni o dużym potencjale powodziowym przeanalizowanych zostało szereg czynników, które aktywnie wpływają na proces spływu powierzchniowego. W naszym obszarze pilotażowym zastosowano metodę opracowaną przez T. Bryndala (2011, 2014), która została wykorzystana do zlewni polskich Karpat. Zastosowana metoda obejmuje następujące kroki:
  1. Identyfikacja zlewni, w których wystąpiły gwałtowne powodzie.
 Baza danych powodzi gwałtownych (FF), które miały miejsce w Polsce w latach 1971-2010, była podstawą do identyfikacji i selekcji małych zlewni dotkniętych FF. Baza danych FF została opracowana jako jeden z wyników projektu Klimat, wdrożonego przez IMGW-PIB i współfinansowanego z EFRR. Utworzono bazę danych GIS dla 294 zlewni elementarnych w zlewni Nysy Łużyckiej.
  1. Wybór i obliczanie parametrów fizjograficznych i hydrologicznych oraz użytkowania gruntów w zlewniach dotkniętych powodziami gwałtownymi typu flash floods.
Wybór parametrów oparto na następujących kryteriach: dobrze udokumentowany parametr w literaturze jako czynnik mający znaczący wpływ na spływ powierzchniowy i powstawanie powodzi gwałtownych (FF); wystarczające dane do obliczenia tych parametrów. Ostatecznie obliczonych zostało 21 parametrów, które opisują:
  • warunki fizjograficzne zlewni, np.: powierzchnia zlewni, maksymalna długość zlewni, średnia szerokość zlewni, wskaźnik kształtu, wysokość względna, średnie nachylenie zlewni, średni spadek dna doliny głównej,
  • warunki hydrologiczne zlewni, np.: gęstość sieci rzecznej, parametr CN (obliczony na podstawie map glebowych i użytkowania gruntów),
  • strukturę użytkowania gruntów, np.: zabudowa rozproszona, zabudowa zwarta, obszary leśne, grunty orne, gęstość sieci drogowej.
Określone parametry zostały obliczone za pomocą oprogramowania ArcGIS 10.2 na podstawie następujących danych: DEM (cyfrowy model terenu), cyfrowa mapa glebowa (1: 100 000) i baza danych topograficznych (BDOT10), tj. lokalizacja budynków, dróg, sieci rzecznej, obszarów chronionych, terenów leśnych. Obliczone parametry dla zestawu 33 zidentyfikowanych zlewni zebrano w bazie danych GIS. Następnie przeprowadzono analizę statystyczną (statystyki opisowe np.: średnia, mediana, odchylenie standardowe, współczynnik zmienności, kwantyle).
  1. Opracowanie typów zlewni podatnych na powstawanie gwałtownych powodzi.
Do opracowania typów zlewni podatnych na rozwój powodzi gwałtownych zastosowano analizę skupień. Ostatecznie zidentyfikowano trzy typy zlewni (typy: A, B, C). Typy te są zróżnicowane pod względem wymiarów, rzeźby i struktury użytkowania gruntów. Typy A i B są zlewniami o małych rozmiarach (4–10km2), na których dominują grunty orne i raczej z niewielkim udziałem lasów oraz prawie 10% terenów  miejskich, parametr CN jest wysoki. Natomiast typ C zawiera największe zlewnie (ok. 25 km2) charakteryzujące się dużą powierzchnią lasów i małym udziałem terenów miejskich (ok. 3%).
  1. Identyfikacja małych zlewni narażonych na gwałtowne powodzie na podstawie podobieństwa do opracowanych typów.
Utworzono bazę danych GIS dla 294 zlewni elementarnych Nysy Łużyckiej. Parametry opisujące: warunki fizjograficzne i hydrologiczne, strukturę użytkowania terenu, obliczone zostały dla każdej zlewni elementarnej i zostały przeanalizowane w celu zidentyfikowania zlewni podobnych do poszczególnych typów (A, B, C). Zlewnie elementarne Nysy Łużyckiej, podobne do tych w typach A, B, C, zostały zidentyfikowane i przedstawione na mapie. Baza danych powodzi gwałtownych odnotowanych w latach 1971-2010 oraz dodatkowo baza danych Państwowej Straży Pożarnej z powiatu zgorzeleckiego zebrana dla miejsc dotkniętych silnymi opadami deszczu (np. zalanych dróg, zalanych piwnic itp.), która potwierdziła, że wyznaczone zlewnie elementarne były w przeszłości dotknięte powodziami.
Zgorzelec_county
Zgorzelec_location
Zgorzelec_map
Zgorzelec_damages
Poprzednie
Następne

PRZEGLĄDAJ NASZE HISTORIE

ZLEWNIA CZERWONEJ WODY

Zlewnia Czerwonej Wody w przeważającej części  położona jest na terenie powiatu zgorzeleckiego w województwie dolnośląskim (działanie pilotażowe 6), w południowo-zachodniej Polsce. Rzeka Czerwona Woda ma 26 km długości. Powierzchnia zlewni zajmuje obszar 131 km2. Jest to teren o przeznaczeniu głównie wiejskim i rolniczym, gdzie ponad 60% powierzchni zlewni stanowią nienawadniane grunty orne.

Zlewnia Czerwonej Wody, o charakterze przeważnie wiejskim, była narażona na liczne interwencje straży pożarnej z powodu intensywnych opadów deszczu (stan na czerwiec 2020 r.: 252 interwencje). Dlatego zlewnię wybrano do przeprowadzenia wstępnych analiz związanych z erozją wodną; proces przekształcania i degradacji gleby w wyniku spływów powierzchniowych wywołanych opadami deszczu.

Identyfikacja obszarów podatnych na erozję wodną – analizy czynników sprzyjających wystąpieniu erozji wodnej przeprowadzone zostały na obszarze zlewni Czerwonej Wody (w granicach powiatu zgorzeleckiego). Na występowanie i intensywność erozji wodnej wpływają takie czynniki jak spadki terenu, rodzaje gruntu, intensywność opadów, sposób użytkowania terenu. Natomiast spływy powierzchniowe powstają w wyniku ograniczonego wnikania wody do gruntu, co powoduje zagrożenie powodziowe na obszarach sąsiednich. Analizy w zlewni Czerwonej Wody (studium przypadku) przeprowadzone zostały  w 4 etapach:
  1. Analiza podatności gleby na erozję wodną,
 Pierwszym krokiem była ocena podatności gleb na procesy erozyjne, takie jak spływy powierzchniowe. Do analiz wykorzystano mapy glebowo-rolnicze. Glebom występującym w zlewni Czerwonej Wody przypisano stopnie zdolności do erozji wodnej zgodnie z przyjętymi kryteriami. Podatność gleby na erozję zależy od rodzaju skał i utworzonych z nich gleb. Im wyższa zdolność retencyjna gleby, tym większa jej odporność na procesy erozyjne.
  1. Wybór obszarów o glebach charakteryzujących się znaczną pojemnością wodną na nieprzepuszczalnym podłożu,
 Analizy przeprowadzono na podstawie map geologicznych z uwzględnieniem map z etapu 1. Celem analiz była identyfikacja obszarów o znacznej pojemności wodnej, potencjalnie narażonych na spływ powierzchniowy w sytuacji nasycenia wodą z powodu zalegania na nieprzepuszczalnym podłożu. Szczególnie narażone na spływ są płytkie gleby położone na twardych, zwietrzałych skałach metamorficznych.
  1. Szczegółowa analiza mapy spadków,
 Opracowana mapa spadków została przeanalizowana pod kątem wystąpienia potencjalnej erozji wodnej. Linie o równym nachyleniu podzielono na klasy zgodnie z klasyfikacją Józefaciuk i Józefaciuk, 1999. Następnie wybrano strefy, w których spadek jest większy niż 10% czyli taki, dla którego we wszystkich typach gleb, stopień erozji jest co najmniej umiarkowany. Warunkiem wystąpienia erozji wodnej jest spadek powierzchni, który sprzyja odpływowi wód powierzchniowych. Im większe zróżnicowanie terenu, tym silniejsze procesy erozji wodnej.
  1. Analiza sposobu użytkowania terenu.
 Przeprowadzone analizy polegały na identyfikacji takich obszarów naturalnych, które są potencjalnie odporne na erozję wodną, są to: obszary leśne i łąki zgodnie z mapą Corine Land Cover. I wyeliminowanie ich z wyznaczania stref problemowych. Ochronne działanie obszarów leśnych polega na związaniu gleby przez gęsty system korzeniowy oraz dużym przechwytywaniu opadów deszczu. Z drugiej strony funkcja ochronna łąk i użytków zielonych wynika z możliwości wiązania gleby przez silnie rozwinięty system korzeniowy i pokrywania jej powierzchni gęstym systemem łodyg i liści. W zlewni Czerwonej Wody zidentyfikowano obszary problemowe, są to tereny na których nakładają się czynniki sprzyjające wystąpieniu erozji wodnej. Wyznaczone obszary zostały zestawione z miejscami, na których zarejestrowane zostały interwencje straży pożarnej jako skutki ulewnego deszczu. Wyniki analiz potwierdzają istnienie obszarów podatnych na erozję wodną, w strefach, w których odnotowano również główne interwencje straży pożarnej.
Czerwona_Woda_location
Czerwona_Woda_map
Poprzednie
Następne

PRZEGLĄDAJ NASZE HISTORIE

POBIERZ

ZESTAW TRENINGOWY | dostępny w języku polskim i angielskim

1. Lekcja 1 – Ocena ryzyka ulewnych deszczy (prezentacja i instrukcja nauczania) – rozpatrywane zagadnienia: klimat i pogoda, czynniki klimatyczne, pomiary i obserwacje meteorologiczne, wskaźniki pogodowe, zmiany klimatu, konsekwencje zmian klimatu, ulewne deszcze – definicja, cechy, przykłady i konsekwencje, burza (w tym bezpieczne zachowanie), prognoza pogody i ostrzeżenia.

Pobierz [PL; zip; 4.9 MB]

2. Lekcja 2 – Metody radzenia sobie z powodzią spowodowaną opadami nawalnymi (prezentacja i instruktaż) – rozpatrywane zagadnienia: zlewnia, zdolność retencyjna regionu (zlewni), powódź – definicja, źródła, skutki ulewnych deszczy (powódź lokalna), monitorowanie zjawisk powodziowych, strategia łagodzenia skutków powodzi, Przybornik RAINMAN – opis „narzędzi” realizowanych w projekcie, działania w zakresie wczesnych ostrzeżeń, planowania przestrzennego, zapobiegania, koncepcji retencjonowania wody opadowej (w ramach zapobiegania; ochrony; gotowości; odzyskiwania) (NARZĘDZIE2), przykłady innych działań (NARZĘDZIE1), (NARZĘDZIE3), (NARZĘDZIE4), rozwiązania z zakresu niebiesko-zielonej infrastruktury (BGI) – pomysły związane z nadmiarem wody opadowej w pobliżu domu.

Pobierz [PL; zip; 5.2 MB]

3. Gra planszowa – karty do gry, instrukcje i pytania dotyczące deszczu nawalnego, jego konsekwencji oraz sposoby zmniejszania ryzyka.

Pobierz [PL; zip; 2 MB]

Pobierz [EN; zip; 1.8 MB]

4. Kwestionariusze – 3 wersje, każda zawiera 3 pytania z tematyki pakietu.

Pobierz [PL; zip; 381 KB]

Pobierz [EN; zip; 369 KB]

KATALOG DOBRYCH PRAKTYK zatytułowany „Dobre praktyki zarządzania ryzykiem opadów nawalnych opracowane na podstawie doświadczeń regionów pilotażowych w Europie Środkowej”, opisuje osiągnięcia i wdrożenia partnerów projektu Rainman w regionach pilotażowych.

Pobierz [PL; pdf; 6 MB]

PLAN DZIAŁAŃ W ZAKRESIE ŚRODKÓW NIETECHNICZNYCH I ZALECENIA DOTYCZĄCE PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO to dokument który zawiera zalecenia dla planistów przestrzennych i użytkowników końcowych w zakresie ustalania priorytetów działań jako podstawy optymalizacji strategii użytkowania gruntów i ochrony przeciwpowodziowej.

Pobierz [EN; pdf; 2 MB]