Nasza Historia z SAKSONII, NIEMCY

Powodzie spowodowały ogromne szkody w Saksonii w ostatnich latach. Dlatego podjęto działania, aby zmniejszyć zagrożenie powodziowe na terenach zalewowych. Świadomość, że należy zrobić więcej, w celu zmniejszenia ryzyka również poza tymi obszarami, skłoniła trzy saksońskie instytucje do zaangażowania się w projekt RAINMAN: Saksoński Urząd ds. Środowiska, Rolnictwa i Geologii (LfULG), Saksońskie Ministerstwo Rozwoju Regionalnego (SMR) i Instytut Ekologicznego Rozwoju Miast i Regionów im. Leibniza (IOER). Administracja na różnych szczeblach (lokalnym i regionalnym), swoją wiedzą praktyczną, a zwłaszcza doświadczeniem w radzeniu sobie z powodziami spowodowanymi przez intensywne opady deszczu, wspierała partnerów projektu RAINMAN w realizacji działań pilotażowych. Partnerzy projektu wspólnie z gminami Oderwitz i Leutersdorf oraz miastami Meissen i Görlitz (zawodowa straż pożarna) przetestowali i zweryfikowali innowacyjne metody oceny i mapowania ryzyka oraz zorganizowali i przeprowadzili wydarzenia związane z informowaniem o ryzyku i środkach ograniczających. Wyniki zostały rozpowszechnione w ramach saksońskiego obszaru działalności RAINMAN i poza granicami tego kraju związkowego. Działania pilotażowe z Saksonii miały wpływ na pracę administracji na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym.

PRZEGLĄD

Działania: 

  • Ocena i mapowanie
  • Identyfikacja środków redukcji ryzyka
  • Informowanie o ryzyku

Zagospodarowanie terenu:

  • Podmiejskie, rolnicz

Ukształtowanie terenu:

  • Pagórkowaty, nizinne, górzyste
Pilotaktion_Sachsen

MIASTO MIŚNIA

Historyczne miasto Miśnia leży nad Łabą, u zbiegu rzeki Triebisch, około 25 km na północny zachód od Drezna. Miasto zajmuje powierzchnię 31 km² i liczy 28 000 mieszkańców. Zarówno w centrum miasta, jak i w okolicznych dzielnicach w krajobraz wkomponowanych jest wiele historycznych budynków. Miasto otoczone jest wyżej położonymi, dużymi i lekko pofałdowanymi terenami rolniczymi na glebie lessowej, w których głębokie i strome doliny zostały wyrzeźbione w wyniku prehistorycznych procesów erozyjnych. Zbocza doliny są porośnięte lasem lub są częścią obszarów zamieszkałych. Pozostałe tereny zamieszkałe znajdują się na terasach rzeki Łaby i wyżej położonych obszarach.

Miśnia ma duże doświadczenie związane z powodziami – zwłaszcza od strony rzeki Łaby. Opracowane są koncepcje ochrony przeciwpowodziowej i plany zarządzania ryzykiem powodziowym dla części wód. W maju 2014 r., po ulewnych opadach wielkości 40-60 l/m² na godzinę, niewielkie dopływy zamieniły się w rwące potoki. Ogromna siła wody spowodowała powstanie głębokich bruzd erozyjnych na polach, wtargnęła na tereny zabudowane oraz przekształciła dolinę potoku Kirchsteigbach (miejski teren rekreacyjny) w dziki kanion. Duża ilość wody, drewna, gruzu i błota zniszczyły domy i infrastrukturę w dolnej części doliny rzeki Triebisch. Całe ulice uległy wymyciu lub nawet zniszczeniu. Ulewne deszcze spowodowały szkody w wysokości 6 milionów euro.

Jeszcze przed powodzią w 2014 r. miasto Miśnia posiadało plan krajobrazowy, który wskazywał na niebezpieczeństwo erozji, po lewej i prawej stronie doliny rzeki Triebisch i zalecał działania mające na celu poprawę retencjonowania wody. Bezpośrednio po powodzi miasto Miśnia na własny koszt zleciło studium hydrologiczne i analizę szkód. Sformułowane w przedmiotowym opracowaniu zalecenia dotyczące różnych działań naprawczych i ograniczania ryzyka powodziowego stanowiły podstawę koncepcyjną wszelkich dalszych działań.

Zalecane działania to, na przykład, działania techniczne, zwłaszcza budowa kilku małych zbiorników retencyjnych, ponowne zalesianie i tworzenie łąk na bardziej nachylonych gruntach ornych w celu zwiększenia zdolności retencji wody i zmniejszenia erozji w zlewni powyżej doliny V-kształtnej, a także modernizacja uszkodzonych brzegów, mostów i przepustów w dolinie. Każde działanie samo w sobie nie miałby większego znaczenie ale łącznie działania te mają znaczący wpływ na zmniejszenie ryzyka. W celu realizacji działań miasto skorzystało z różnych opcji finansowania. Wdrażanie niektórych działań nadal trwa. Administracja miasta oprócz prac budowlanych prowadziła wiele działań informacyjnych mających na celu zwiększenie świadomości na temat złożonego problemu powodzi.

Udział w projekcie RAINMAN uzupełnił działania nietechniczne prowadzone przez władze miasta i służył rozpowszechnianiu wiedzy, a ponadto zwiększaniu świadomości mieszkańców. Jest to niezmiernie istotne, ponieważ w innych częściach obszaru miasta ryzyko opadów nawalnych jest nadal wysokie i potrzebne są dalsze wysiłki na wszystkich poziomach, aby ryzyko to uległo zmniejszeniu.

PRZEGLĄDAJ NASZE HISTORIE

GMINY ODERWITZ, LEUTERSDORF, MIEJSCOWOŚĆ SPITZKUNNERSDORF

Sąsiadujące gminy Oderwitz, Leutersdorf wraz z miejscowością Spitzkunnersdorf znajdują się we wschodnim trójkącie granicznym Niemiec i dzielą międzynarodowy obszar dorzecza Nysy z sąsiadującymi Polską i Czechami. Położone są na podgórzu Gór Żytawskich (Zittauer Gebirge). Powierzchnia obu gmin wynosi 55 km². Krajobraz pagórkowaty gmin (300-500 m n.p.m.) charakteryzuje się użytkowaniem rolniczym (grunty orne i łąki oraz > 5% lasy). Oderwitz (5500 mieszkańców) i Spitzkunnersdorf (1800 mieszkańców) to historycznie ukształtowane wioski, których zabudowa rozwinęła się w ostatnich stuleciach głównie wzdłuż dolin rzecznych. Wsie charakteryzują się małymi zabytkowymi domami przysłupowymi (Umgebindehäuser), które są chronione jako zabytki kultury. Domy zlokalizowane są głównie w pobliżu cieków wodnych w dolinie i na jej zboczach.

Spitzkunnersdorfer Wasser to mały potok, który płynie silnie rozwiniętym korytem o stromych zboczach przez gęsto zabudowaną wioskę. Gmina jest odpowiedzialna za utrzymanie cieku wodnego i ochronę przeciwpowodziową. Na terenie miescowości Oderwitz uchodzi do rzeczki Landwasser. Tylko górny odcinek tego cieku znajduje się gminie, poniżej Landwasser jest utrzymywany przez Krajowy Zarząd Zbiorników Wodnych Saksonii (Landestalsperrenverwaltung LTV).

W przeszłości na tym obszarze często zdarzały się poważne powodzie, które wpisały się w pamięć mieszkańców wsi. Istnieje jednak (subiektywne) wrażenie, że obfite opady deszczu na tym obszarze ostatnio stały się częstsze i bardziej intensywne.

Procesy powodziowe w niedalekiej przeszłości były złożone i obejmowały typowe powodzie rzeczne z kumulacją fali powodziowej na potoku Spitzkunnersdorfer Wasser i rzeczki Landwasser, a także niezależne od rzeki, niekontrolowane spływy powierzchniowe, głównie z terenów rolniczych, które spływały do obszaru zabudowanego zlokalizowanego w dolinie.

Powodzie, na których skupiał się projekt RAINMAN (Oderwitz: 2013, Spitzkunnersdorf: 2017), charakteryzowały się konwekcyjnymi burzami o różnym nasileniu mających miejsce we wczesnych miesiącach letnich. Zgodnie ze swoimi naturalnymi cechami, zlewnie reagowały bardzo szybkimi spływami, praktycznie bez ostrzeżenia. Niekontrolowany spływ spowodował masową erozję gleby z pól, zwłaszcza na obszarach, gdzie uprawy takie jak kukurydza były jeszcze na wczesnym etapie rozwoju. Zerodowany materiał osadzał się w postaci błota na drogach oraz w ogrodach i piwnicach. Osady te były główną przyczyną większości odnotowanych szkód. Połączenie niekorzystnego położenia geograficznego, dużej wrażliwości zabytkowych budynków oraz traumatycznych doświadczeń mieszkańców wywołanych przez powodzie sprawiło, że pilnie potrzebne było wdrożenie środków zaradczych i zapobiegawczych.

Spitzkunnersdorfer Wasser jest podzlewnią zlewni rzeki Landwasser. Do zlewni nie należy tylko Oderwitz, ale także gminy Kottmar (w górze rzeki) i Mittelherwigsdorf (w dolnej części rzeki) aż do ujścia rzeki Mandau. Od 2004 roku dla Mandau istnieje Plan zarządzania ryzykiem powodziowym, uwzgledniający Landwasser. Obecnie Europejska Dyrektywa Powodziowa jest również sukcesywnie wdrażana w obrębie mniejszych zlewni.

Obie gminy, przy wsparciu Niższego Urzędu Wodnego powiatu Görlitz, od 2010 roku po wcześniejszych powodziach, zainicjowały plany zarządzania ryzykiem powodziowym wzdłuż cieków wodnych, za które są odpowiedzialne, oraz zaplanowały i wdrożyły liczne działania naprawcze. Wraz z zakończeniem etapu odbudowy, uwaga gmin skierowana została na działania zapobiegawcze i obszarowe. Właśnie ten etap prac był wspierany przez projekt RAINMAN w ramach działań pilotażowych. RAINMAN doradzał i szkolił pracowników obu gmin w celu wdrożenia dalszych działań ograniczających ryzyko, które miały na celu poprawę zdolności retencyjnych obszaru, poprawę reakcji społeczeństwa na sytuacje kryzysowe i wdrożenie technicznych działań chroniących mieszkańców, zmiany podejścia w gospodarowaniu gruntami a także wiele innych działań. W szczególności były realizowane działania służące informowaniu o ryzyku, w tym wdrożenie saksońskiego systemu wczesnego ostrzegania przed powodzią błyskawiczną oraz środki mające na celu poprawę reagowania w sytuacjach kryzysowych.

W przyszłości wdrażanie środków zapobiegawczych pozostanie ważnym zadaniem dla władz lokalnych i regionalnych oraz innych zainteresowanych stron.

PRZEGLĄDAJ NASZE HISTORIE

POZOSTAŁE OBSZARY

Oprócz działań w obszarach pilotażowych Miśnia i Oderwitz / Leutersdorf, projekt służył wymianie wiedzy i doświadczeń z lokalnymi i regionalnymi administracjami, instytucjami, osobami i projektami w całej Saksonii. Służyło to budowaniu zasobów wiedzy. W ten sposób można było zebrać przykładowe rozwiązania z całej Saksonii, aby upowszechnić te doświadczenia i zdobytą wiedzę oraz zintegrować je tutaj.

Saksonia to najbardziej wysunięty na południowy wschód kraj związkowy Niemiec, który graniczy z Polską i Czechami. Zajmuje powierzchnię około 18 000 km² i liczy około 4 miliony mieszkańców, mieszkających w większych miastach (Lipsk, Drezno i Chemnitz), ale także w wielu małych miasteczkach i wsiach. Saksonia reprezentuje różne podregiony geograficzne, np. nizinne tereny wokół Lipska oraz na północnych Łużycach (do 150 m n.p.m.), pagórkowate obszary o niskich wysokościach bezwzględnych (do 300 m n.p.m.) od zachodu na wschód i wyżej położone obszary górskie w Rudawach (do 1200 m n.p.m.). Wody płynące na terenie Saksonii mają około 15 000 kilometrów długości. Większość rzek ma swoje źródła na południu, a następnie płyną głównie na północ przez obszar pagórkowaty i dalej wpływają na niziny.

Klimat Saksonii charakteryzuje się naturalnie dużą zmiennością. Dzieje się tak, ponieważ region leży na styku mas powietrza morskiego (na zachodzie) i kontynentalnego (na wschodzie). Dodatkowo na ruch masy powietrza wpływają Rudawy. W przeszłości Saksonia miała dodatni bilans wodny ze średnią opadów wynoszącą około 800 mm rocznie i względnie równomiernym rozkładem opadów w ciągu całego roku. Jednak regionalne analizy klimatyczne wykazały, że w Saksonii ekstremalne opady atmosferyczne zwiększyły się pod względem częstotliwości i intensywności w ciągu ostatnich 50 lat. Sezon zwiększonej częstotliwości występowania ekstremalnych opadów przesunął się z wczesnego lata na połowę lata. Ponadto istnieje ogólna tendencja do występowania suchych warunków w lecie.

Saksonia ma duże doświadczenie z różnymi rodzajami powodzi. Duże powodzie, takie jak powodzie z 2002 i 2013 r., dotknęły znaczną część obszaru. Powodzie te zostały spowodowane przez długotrwałe opady atmosferyczne, o dużej intensywności, w warunkach niskiego ciśnienia atmosferycznego. W wyniku tych doświadczeń, w całej Saksonii powstały innowacyjne pomysły zmniejszające ryzyko, ale nadal wiele pozostaje do zrobienia w tym zakresie. Błyskawiczne powodzie występujace po krótkich i lokalnie bardzo ograniczonych intensywnych opadach deszczu, występują znacznie częściej. Powodują one duże szkody w niektórych wioskach i miasteczkach położonych wzdłuż małych potoków i rzek, szczególnie na terenach pagórkowatych lub górzystych, woda zalewa również rozległe obszary na nizinach.

W okresie trwania projektu RAINMAN w Saksonii miało miejsce tylko kilka incydentów wywołanych opadem nawalnym (np. na wyżynie Vogtland i obszarach północnej Saksonii). W Saksonii w latach 2018/2019 dominowała raczej susza, która doprowadziła na przykład do ogromnych zniszczeń lasów i zakłócenia bilansu wodnego niemal w całej Saksonii. Dyskusja o skutkach suszy zmieniła postrzeganie przez ludność, media, a także władze, takich problemów jak powódź i pytań o to, jak radzić sobie ze szkodami wynikającymi z tych różnych ekstremów pogodowych, na zintensyfikowaną dyskusję o adaptacji do zmian klimatu i ochronie klimatu.

Podczas realizacji projektu RAINMAN, można było wykorzystać wyniki wielu innych trwających i zakończonych projektów, opracowanych przez różne departamenty Saksońskiego Urzędu ds. Środowiska, Rolnictwa i Geologii (LfULG), kierowanych przez dwóch innych niemieckich partnerów projektu lub przez inne saksońskie instytucje. RAINMAN skorzystał przede wszystkim z dokonań poniżej wymienionych projektów.

Podczas lokalnych spotkań uczestnicy wymieniali się wiedzą, omawiali wyniki projektu i znajdowali nowe zastosowania, kierowali do najbardziej odpowiedniego partnera gminy proszące o wsparcie w celu uzyskania kompetentnych porad i wskazówek. Sieć wzajemnych powiązań i zasoby wiedzy w zakresie zdecentralizowanego zarządzania ryzykiem powodzi i opadów nawalnych, zarządzania innymi ekstremalnymi zdarzeniami pogodowymi, adaptacji do  zmiany klimatu, erozji gleby i zrównoważonego użytkowania gruntów, istniejące już przed projektem RAINMAN są nadal rozwijane i wzbogacane.

Niektóre doświadczenia zdobyte w innych projektach zostały dołączone do zestawu narzędzi RAINMAN – dotyczy to przede wszystkim przykładów udanej komunikacji ryzyka, a szczególnie innowacyjnych środków ograniczania ryzyka.

Przyszłe wysiłki wszystkich podmiotów w Saksonii powinny skupić się na zachowaniu wiedzy zdobytej w projektach, pogłębieniu jej i usystematyzowaniu. Działania zapobiegawcze powinny być traktowane priorytetowo, aby z jednej strony wspierały cele środowiskowe, a z drugiej zmniejszały ryzyko powodzi i zmian klimatycznych. Najlepiej by było aby planowane środki ostrożności odnosiły się do ryzyka związanego z różnymi naturalnymi zagrożeniami. Wymaga to odpowiedniego konstruowaniu narzędzi i instrumentów. Ponadto o opracowanych narzędziach należy w prosty sposób informować mieszkańców, którzy muszą żyć z zagrożeniami. Należy również zminimalizować istniejące konflikty. Liczne doświadczenia zdobyte podczas realizacji projektów modelowych powinny zostać przeniesione w praktyce do lokalnych, regionalnych i obejmujących całą Saksonię działań administracyjnych i wyznaczać tam nowe standardy. Przy podejmowaniu decyzji należy pilnie uwzględnić zmiany klimatyczne i nasilające się ekstremalne zjawiska pogodowe.

Wybrane projekty z zakresu ochrony przeciwpowodziowej, adaptacji do zmian klimatu, zarządzania ryzykiem opadów nawalnych, z którymi współpracowano przy realizacji projektu RAINMAN lub których ustalenia zostały wykorzystane:

Partner wiodący Nazwa projektu Obszar działania projektu Czas trwania projektu Link
Uniwersytet Techniczny w Dreźnie Life Local Adapt Działania adaptacyjne do zmian klimatycznych w małych i średnich gminach 2016-2021 Przeczytać więcej
Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych LUMAT - Land Use Management Agencies and Tools Zrównoważone użytkowanie terenów i zintegrowane zarządzanie środowiskiem w funkcjonalnych obszarach miejskich. 2016-2019 Przeczytać więcej
Uniwersytet Techniczny w Dreźnie MaGICLandscapes - Managing Green Infrastructure in Central European Landscapes Strategie i plany działań na rzecz poprawy istniejącej zielonej infrastruktury 2017-2020 Przeczytać więcej
Uniwersytet Techniczny w Dreźnie VEREINT - cooperatively organised civil protection whilst extreme weather conditions Wspieranie wolontariatu w celu wzmocnienia zdolności kompetencyjnej jednostek zarządzania kryzysowego i zespołów reagowania kryzysowego 2017-2019 Przeczytać więcej
Saksoński Urząd ds. Środowiska, Rolnictwa i Geologii STRIMA II - Saxon-Czech flood risk management Poprawa zdolności zapobiegania szkodom jako możliwość ograniczenia ryzyka powodzi i powodzi wywołanych silnymi opadami deszczu, przy uwzględnieniu wzrostu ich intensywności i częstotliwości spowodowanych zmianami klimatu 2017-2020 Przeczytać więcej
Saksoński Urząd ds. Środowiska, Rolnictwa i Geologii HoWa-innovativ - Flood early warning for small, fast-responding catchments using innovative methods for precipitation measurement and forecasting Przestrzenne dokładniejsze przewidywanie powodzi przez systemy wczesnego ostrzegania przed powodzią 2018-2021 Przeczytać więcej
Regionalne stowarzyszenie planowania Górna Dolina Łaby / Wschodnie Rudawy KLIMAfit - Spatial development strategy for tackling climate change in the planning area Upper Elbe Valley/East Ore Mountains Projekt pilotażowy dotyczący planowania regionalnego ma na celu przeciwdziałanie skutkom zmian klimatu (KlimaMORO); skupia się na zapobieganiu powodziom i kontroli erozji wodnej In 3 phases: 2009-2011, 2011-2013, 2015-2016 Przeczytać więcej
Miasto Drezno WAWUR - pluvial flooding in urban areas Strukturalne środki chroniące przed potencjalnym uszkodzeniem istniejących budynków spowodowanym ulewnym deszczem 2019-2022 Przeczytać więcej

PRZEGLĄDAJ NASZE HISTORIE